• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

77. VEREM EĞİTİMİ VE FARKINDALIK HAFTASI BİLGİ NOTU(07-13Ocak 2024)

Veremeğitimivefarkındalıkhaftasıetkinliklerinedendüzenlenmektedir?

·         Ülkemizde“VeremEğitimiveFarkındalık(Propaganda)Haftası”etkinlikleri1947yılındanitibarendüzenlenmektedir.

·         Tüberküloz, görülme sıklığı ve etkileri nedeniyle, küresel mücadele gerektiren önemli halk sağlığısorunlarıarasında bulunmaktadır.

·         Her yıl, ocak ayının ilk pazar gününü izleyen hafta boyunca, verem hastalığı ve bu hastalıklamücadelehakkındabilgilendirmeleryapılmakta vehastalığakamuoyunundikkatiçekilmektedir.

·         Buamaçlasempozyumlarvekonferanslardüzenlenmekte,okullardakompozisyonveresimyarışmalarıyapılmakta,vatandaşahastalıklailgilieğitimlerverilmekte,hazırlananafişvebroşürlerdağıtılmakta,yazılı ve görsel basınyoluylabilgilendirmeleryapılmaktadır.

Tüberkülozhastalığınınetkeni nedir?

·         TüberkülozhastalığınınetkeniMycobacteriumtuberculosis complexbasilleridir.

·         Yavaşçoğalan,kültürde2-6haftadaüreyenveoksijenliortamdayaşayanbirbasildir.

·         Asitileboyavermediğindenasidedirençlibasil (ARB)denilir.

Tüberkülozhastalığınasılbulaşır?

·         Basilinkaynağı,hiçtedavigörmemişveyadüzenlitedaviolmamışakciğervelarinks(gırtlak)tüberkülozuolanhastalardır.

·         Hastainsanlardanöksürmevehapşırmaileortamayayılanmikrobunsolunumyoluilealınmasısonucuhastalıkbulaşır.

·         Balgamyaymasıpozitif olanveakciğerindekavitesibulunanhastalardahafazlabasilsaçarlar.

·         Tüberkülozhastasıylaaynıortamdabulunmasüresi,ortamınbüyüklüğüvehavalanmadüzeyibasilinbulaşmasında önemliolan faktörlerdendir.

·         Ensıkbulaşma,hastanınailebireylerineveyakınçalışmaarkadaşlarınaolur.

·         Düzenliilaçkullanımıilebasilsayısıçokkısasüredeazalır.Hastalarınçoğunda,ortalama2-3haftadabulaştırıcılıkyokolur.

Tüberkülozenfeksiyonuiletüberkülozhastalığıarasındakifarklarnelerdir?

·         Tüberkülozenfeksiyonu,tüberkülozbasilininvücuttasessizolarakdurduğu;hastalıkşikayetlerinin bulunmadığı, hastalığın klinik, laboratuvar ve radyolojik bulgularının görülmediğidurumdur.Latenttüberkülozenfeksiyonu (LTBE)olarakda adlandırılmaktadır.

·         Tüberküloz enfeksiyonu, basilin vücuda girmesinden 8-10 hafta sonra tüberkülin deri testi (TDT)yapılaraktespitedilebilir.

·         Tüberküloz enfeksiyonu olan kişilerin yaklaşık %10’unda, yaşamlarının bir döneminde tüberkülozhastalığı gelişebilir.

·         Enfekteoluphastalığıgeliştirmeyenkişiler,enfeksiyonubaşkalarınabulaştırmazlar.

·         Tüberkülozhastalığı,tüberkülozlailgiliklinikbelirtivebulgularınortayaçıktığıdurumdur.

·         Vücut direncini düşüren durumlar, bağışıklığı etkileyen hastalıklar ve etkenler hastalığın ortayaçıkmasındaroloynar.

·         HIV/AIDS,vücutdirenciniençokdüşürenhastalıklardanbiriolduğuiçintüberkülozileHIV/AIDSbirlikteliği sıktır.

·         Diabetesmellitus,kronikböbrekyetmezliği,bazıkanserler,ilaçvealkolbağımlılığı,tütünkullanımıvesilikozisdevücutdirencinidüşürerektüberkülozhastalığınınortayaçıkmasınazeminhazırlayabilir.

·         Bebek ve çocuklarda, vücut direnci düşük olduğundan, hastalığa yakalanma riski erişkinlere göredahafazladır.

·         Tüberkülozhastalığıençokakciğerlerdegörülmeklebirlikte(%60-70)saçvetırnakhariçtümdokuveorganlarıtutabilir.

·         Hastalığın en sık görüldüğü diğer organ ve dokular; plevra, lenf bezleri, kemikler, böbrekler vebeyin zarıdır.

Tüberkülozhastalığınınbelirtilerinelerdir?

·         Genel yakınmalar; halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, ateş ve gece terlemesidir. Küçük çocuklardakiloalmada duraklama,büyümeveyagelişme geriliğiolabilir.

·         Solunumsistemiyakınmaları;öksürük,balgam,öksürüklekantükürme,kanlıbalgam(hemoptizi),göğüs-sırt-yan ağrısıvenefes darlığıdır.

·         Diğer organları tutan akciğer dışı tüberküloz hastalığında ilgili organa ait bulgular görülebilir.Örneğin kemik ve eklem tüberkülozunda kalça, diz veya omurgada şişlik, ağrı, akıntı; larinkstüberkülozundaseskısıklığı,lenfbezitüberkülozundalenfbezibüyümesi,akıntı,böbrektüberkülozundaidrarda kan, iltihapyapabilir.

·         Bazıhastalardayakınmaolmayabilir;özelliklebağışıklığıbaskılanmışveyaşlıhastalarda.

·         Yaşlı hastalarda tüberküloz atipik olarak ortaya çıkabilir. Tüberkülozu olan bazı yaşlı hastalartüberkülozun klasik belirtilerini (örn. öksürük, kanlı balgam, ateş, gece terlemesi ve kilo kaybı)göstermeyebilir.Buhastalardatüberküloz,fonksiyonelkapasitededeğişiklikler(örn.günlükyaşamaktiviteleri),kronikyorgunluk,bilişselbozukluk,yemebozukluğu(anoreksiya)veyadüşükdereceliateş(uzun süreliveaçıklanamayan)ile ortaya çıkabilir.

·         İki-üç haftadan uzun süren ve non-spesifik antibiyotik tedavisi almış olmasına rağmen klinik yanıtalınamayanöksürükvarlığındatüberkülozhastalığından şüphelenmekgerekir.

Tüberküloztanısınasılkonulur?

·         Hastalığın kesin tanısı, balgamda tüberküloz basilinin görülmesi ile konulur. Basilin mikroskoptagörülmesi ya da kültürde üremesi gereklidir. Son yıllarda yaygınlaşan moleküler tanı testleri degeçerli tanıaraçlarıarasında yeralmaktadır.

·         Hastalığın bulguları yavaş gelişir. Hastanın klinik ve radyolojik bulguları, hastalıktan şüphelenmeyisağlar.

·         Tüberkülin deri testi (TDT)’nin pozitif olması vücutta basil olduğunu gösterir. Bu durum tüberkülozenfeksiyonu veya tüberküloz hastalığını işaret edebilir. Dolayısıyla TDT, tüberküloz hastalığınınkesintanısında kullanılmaz.

Tüberkülozhastalarınınbildirimi vekaydızorunlumudur?

·         Tüberküloz,bildirimizorunlubirhastalıktır.

·         Tanıyıkoyantümsağlıkkurumvekuruluşları,hastalarını,24saatiçindeİZCİ*veyaUTS**sisteminekaydederekbildirimde bulunmalıdır.

·         Tanıkonulantümtüberkülozhastalarınınveremsavaşıdispanseri kaydınaalınması gereklidir.

İZCİ*:BulaşıcıHastalıkSürveyansveErkenUyarıSistemi                 UTS**:UlusalTüberkülozSistemi

Tüberkülozhastalığınıntedavisi nasılyapılır?

·         Tüberküloztedavisi,tümsağlıkkuruluşlarında,Bakanlığımız tarafındanyayımlanmışolan“TanıveTedavi Rehberi” ile belirlenmişstandartlara uygun olarakyapılır.

·         Yenitüberkülozhastalarınıntedavisi; iki ay4’lüvedört ay2’liilaçlaolmaküzere6aysürmektedir.

·         Tedavidekullanılanbütünilaçlar,ilgilisağlıkkuruluşlarıtarafındanücretsizverilir.

·         İlaçlarındüzenlikullanılmasıtedavininbaşarısıiçinoldukçaönemlidir.

·         Hastanın,tercihenbirsağlıkpersoneliningözetimindeilaçlarınıalmasışeklindeuygulanan“doğrudangözetimli tedavi(DGT)”düzenliilaçkullanılmasıiçinenuygunyoldur.

·         Tedavisonlandırılanakadar,hastanınaylıktakiplerininveremsavaşdispanserindeyapılmasıuygundur.

İlacadirençlitüberküloznedir?

·         Tedavide kullanılan ilaçların eksik alınması ya da düzensiz kullanılması halinde, tüberküloz basiliilaçlaradirenç kazanabilir.

·         Dünya Sağlık Örgütünün tahminlerine göre yeni tüberküloz olgularının %3,3’ü ve önceden tedavigörmüşolgularınise%17,0’siRifampisinedirençli yadaçokilacadirençlidir.

·         Dirençlitüberkülozundahaileriaşamasındabazıikinciseçenekilaçlaradadirençgelişmekteolupbudurumayaygın ilaçdirencidenmektedir.

·         İlacadirençlitüberkülozhastalığınıntedavisizorvedahauzunsürelioluptümdünyadaönemigittikçeartmaktadır.

·         Ülkemizdedirençlitüberkülozhastalarınıntedavisi,referanshastaneolaraktanımlanmışolanAnkaraAtatürk Sanatoryum Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul Yedikule Göğüs Hastalıkları ve GöğüsCerrahisiEğitimveAraştırmaHastanesi,İstanbulSüreyyapaşaGöğüsHastalıklarıveGöğüsCerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İzmir Suat Seren Göğüs Hastalıkları ve Göğüs CerrahisiEğitimveAraştırmaHastanesiyanı sırabazı üniversite hastanelerindeyapılmaktadır.

Temaslımuayenesi vekorumatedavisinedengereklidir?

·         Bulaştırıcıdönemdeolantüberkülozhastasıileaynıortamdabulunanvetüberkülozbasilinemaruzkalankişilere “temaslı”denir.

·         Tüberküloz hastasının temaslılarıverem savaşdispanserlerindeücretsiz olarak muayeneedilirvegerekli tetkikleriyapılır.

·         Hastaolduğutespitedilentemaslılartedaviedilir.Hastaolmayanfakatenfeksiyonyadahastalıkriskitaşıyantemaslılarkorumatedavisine alınır.

·         Korumatedavisitekilaçlave 6aysüreyle yapılır.

Veremaşısıkimlereuygulanır?

·         TüberkülozhastalığındankorunmadaBCG(BacilleCalmetteGuerin)aşısıkullanılmaktadır.

·         BCGaşısı, doğumdan sonraikinciayınıbitirenbebeklereaile sağlığımerkezleriya da veremsavaşıdispanserlerinde ücretsizolarakyapılmaktadır.

·         BCGaşısı,belirlenenzamanıiçerisindeyapılmamasıhalinde,tüberkülinderitesti(TDT)sonucunagöre6 yaşa kadaruygulanabilir.

·         BCGaşısı,özellikleçocuklardaağırseyredentüberkülozhastalığını(menenjitvemiliyerTB)önlemedeetkilidir.

Tüberkülozhastalarınahangihallerdeşartlınakdiyardımverilir?

·         Tüberkülozhastalığı,sağlığınyanısıraekonomikvepsiko-sosyalkayıplaradanedenolmaktadır.

·         Busebeple,tüberkülozhastalarınındesteklenmesivetedaviuyumlarınınsağlanmasıgerekmektedir.

·         Ülkemizde,BakanlığımızileAileveSosyalHizmetlerBakanlığıarasındayapılanprotokolkapsamında,tüberkülozhastalarıiçin“DüzenliNakdiYardımProgramı” başlatılmıştır.

·         Program kapsamında, ekonomik ve sosyal güçlük yaşadığı “Sosyal Yardımlaşma ve DayanışmaVakfı” tarafından tespit edilen tüberküloz hastalarına, ilaçlarını DGT ile düzenli bir şekilde almasıkoşuluylatedavisüresincenakdiyardımverilmektedir.

Dünyadatüberkülozhastalığınadairgüncelverilernelerdir?

·         Tüberkülozhalendünyagenelindeönemli bir halksağlığı sorunuolmayadevametmektedir.

·         Dünyadayaklaşıkikimilyarinsanın tüberkülozbasiliileenfekte olduğutahminedilmektedir.

·         Buinsanların%5-10’ununyaşamlarınınbirdönemindetüberkülozhastasıolmariski bulunmaktadır.

·         Tüberkülozgenellikleekonomikolaraküretkenyaşgrubundakierişkinleritutmaktadır.

·         DünyaSağlıkÖrgütü(DSÖ)KüreselTüberküloz2023RaporunagöreCOVID-19pandemisikaynaklıtanıvetedavihizmetlerineerişimdekiaksaklıklarnedeniile2020ve2021yıllarındatüberküloztanısıalan ve tedavi edilen kişi sayısındaki azalma, ölen kişi sayısı ve hastalık yükü üzerindeki olumsuzetki, 2022 yılında küresel çapta yaşanan iyileşme ile tersine dönmeye başlamıştır. Ancak 2022'de detüberküloz, dünyada tek bir enfeksiyon etkeni kaynaklı ölümlerin içinde COVID-9'dan sonra ikincisırada yer almaya devam etmiştir. Tüberkülozla mücadele kapsamında küresel tüberküloz hedeflerikaçırılmışya dahedeftensapmıştır.

·         2022'de dünya çapında yeni TB tanısı alan kişi sayısı 7,5 milyon olarak bildirilmiştir. Bu sayı,DSÖ'nün TB’yi küresel olarak izlemeye başladığı 1995 yılından bu yana en yüksek sayı olup,2019'daki7,1milyonlukCOVID-19öncesitemelseviyenin(veöncekitarihselzirvenin)deüzerindedir (2020'de 5,8 milyon, 2021'de 6,4 milyon). 2022'deki sayı, muhtemelen önceki yıllardatüberkülozgeliştirenancakCOVID-19kaynaklıaksaklıklarnedeniyletanıvetedavisigecikenkişileriiçermektedir.

·         2020 ve 2021 yıllarında yeni tüberküloz tanısı alan kişi sayısındaki küresel azalmanın büyük birkısmını(≥%60)oluşturanHindistan,EndonezyaveFilipinler2022'detoparlanarak2019seviyelerininüzerineçıkmıştır.

Şekil 1.YıllaragöredünyadasaptananTBolgusayısı2005-2022.

DünyaSağlıkÖrgütü’nüntahminlerinegöre;

·         2022yılında,dünyagenelinde5,8milyonerkek,3,5milyonkadın,1,3milyonçocuk(≤14yaş)olmaküzere yaklaşık 10,6 milyon yeni tüberküloz hastası ortaya çıkmıştır ve 1,3 milyon kişi tüberküloznedeniyle hayatınıkaybetmiştirve bunların 167.000’iHIV+TBhastasıdır.

·         Tüberküloz, bulaşıcı hastalıklardan kaynaklanan ölüm sebepleri arasında COVID-19 hastalığındansonraikincisırada yeralmaya devametmiştir.

·         Çokilacadirençli(ÇİD) tüberkülozhastaları problemolmayadevametmiştir.

·         İlacadirençlitüberkülozhastalıkyükünün2020ile2022arasındaarttığıtahminedilmektedir.2022'de

410.000yeniRD-TB(RifampisinDirençli-TB)olgusubildirilmiştir.

·         Tüberkülozileküreselmücadelekapsamındauygulananetkintanıvetedaviprogramlarısayesinde2000-2022yıllarıarasındayaklaşık75 milyon hayat kurtarılmıştır.

Dünya SağlıkÖrgütütarafındantahminiolarakhesaplanan TBİnsidansveMortalite HızlarıTablo-1’deveTedaviBaşarısıOranları Tablo-2’de yeralmaktadır.

Tablo1.Dünya,TürkiyeveDSÖBölgelerineGöreTahmini TBİnsidansveMortaliteHızları,2022

*Türkiye53ülkedenoluşan DSÖAvrupaBölgesindeyeralmaktadır.

Tablo2.Dünya,TürkiyeveDSÖBölgelerineGöreTedavi Başarısı Oranları,2021

**Öncedentedavigörmüşolgular:Tedavibaşarısızlığındangelen vetakipdışıkalıp dönen olgular.

*TürkiyeDSÖAvrupaBölgesindeyeralmaktadır.

Türkiye’detüberkülozhastalığınadairgüncelverilernelerdir?

Tablo1’deyıllaragöretoplamolgusayısı,yenivenüksolgusayısıveinsidanshızları sunulmuştur.

Tablo3.YıllaraGöreToplam,Yeni+NüksTBOlguSayısı veİnsidansHızları,2005-2022.

*2005-2006yıllarındaTÜİK’inprojeksiyonverileri,2007yılındanitibarenADNKSverilerikullanılmıştır.

Şekil2.YıllaraGöreTüberkülozİnsidansı(Yeni+nüksolguhızı)veDSÖTahminiTBİnsidansı,Türkiye,2005-2022.