Karbonmonoksit Zehirlenmesi

Karbonmonoksit (CO) renksiz, kokusuz, tatsız ve zehirli bir gazdır; oksijenin yetersiz olduğu ortamlarda yanma sonucu ortaya çıkar ve oluşan duman, iç mekânda birikerek onu soluyan insanları ve hayvanları zehirleyebilir.

“Görünmez Katil” olarak da anılan CO’yu insan duyuları algılayamaz; solunum yoluyla akciğerlerden kana geçtiğinde oksijenin taşınmasını engeller ve vücudu hızla oksijensiz bırakır. Bu durum önce baş ağrısı, baş dönmesi, halsizlik gibi belirtilerle başlar; maruz kalma sürerse kısa sürede bilinç kaybı, koma ve ölüm gelişebilir.

Kombi, soba, şofben gibi yaygın maruziyet kaynağı olan yakıtla çalışan ısıtıcılar ve cihazların yanlış kurulması ya da bakım eksikliği; kapalı alanda çalışan motorlu araçlar ve jeneratörler; tıkanmış veya hatalı tasarlanmış bacalar CO oluşma riskini artırır.

Kapalı ortamlarda kömür veya odun yakmak, mangal yapmak, küçük ve havasız yerlerde kamp ocağı ya da gaz lambası kullanmak da tehlikelidir. Yangın ve patlamalardan çıkan duman da CO içerir ve hızla zehirlenmeye yol açabilir.

Ülkemizde, özellikle kış aylarında soba kullanımının artması ile karbonmonoksit kaynaklı zehirlenme vakalarında artış görülmekte, zehirlenmeye bağlı olarak vatandaşlarımız hayatını kaybetmekte ya da vücutlarında kalıcı hasar oluşmaktadır.

2014 yılından itibaren karbonmonoksit zehirlenme ve ölüm vakalarının azaltılması/önlenmesi, güvenilir veri elde edilmesi, İlgili kurum ve kuruluşların görev ve sorumlulukların belirlenmesi, yapılacak çeşitli faaliyetlerle halkın farkındalığının artırılması amacıyla Akciğer Sağlığı ve Yoğun Bakım Derneği (ASYOD), Karadeniz Teknik Üniversitesi ile birlikte 81 Halk Sağlığı Müdürlüklerimiz ile 35 kurum ve kuruluşun görüşleri alınarak hazırlanan ve 2015-2019 yıllarını kapsayacak Türkiye Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Önlenmesi Programı ve Eylem Planı 27.01.2015 tarihinde onaylanarak yürürlüğe girmiştir.

24.03.2015 tarihinde ise ilgili kurum ve kuruluşların katılımıyla açılış toplantısı yapılmış ve eylem planı uygulanmaya başlanmıştır.

Türkiye Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Önlenmesi Programı ve Eylem Planı rehber kitabı hazırlanmıştır.

Karbonmonoksit Zehirlenmeleri ile ilgili ICD-10 kodları belirlemiştir. Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü ile oluşturulan sistemden ICD-10 kodları ile sağlıklı veri alınması sağlanmıştır.
Karbonmonoksit zehirlenmeleri hakkında mevcut durum tespiti ve farkındalık anketi 81ilde uygulanmıştır
112 acil ve ilk yardım ekiplerine ve Hastane Acil Servis personeline karbonmonoksit zehirhenmelerinde uygulanacak ilk yardım konusunda eğitim materyalleri hazırlanarak eğiticilerin eğitimi yapılmıştır.
Türkiye Karbonmonoksit Zehirlenmelerinin Önlenmesi Programı ve Eylem Planı kapsamında çalışmalarımız 2017-2019 yıllarında da devam edecektir.

“Görünmez Katil: Karbonmonoksit (CO)”

Karbonmonoksit Zehirlenmesine Karşı Alınması Gereken Önlemler

Zehirlenmeyi önlemenin ilk adımı öncelikle yaşam alanınızda ve çevresinde hangi cihazların karbondioksit kaynağı olabileceğini öğrenmektir. Yanma ile çalışan ocaklar, sobalar, şofbenler, kombiler; mangal/maltız dumanı ile jeneratör ve araç egzozları, özellikle kapalı veya yetersiz havalandırılan yerlerde CO’nun hızla birikmesine yol açabilir.
Yakıtla çalışan ısıtıcılar ve cihazların bulunduğu alanlarda mutlaka menfez kullanılmalı, menfezler her ne sebeple olursa olsun asla kapatılmamalıdır.
Sızıntıya neden olabilecek bir arıza veya bozulmayı önlemek için yanma ile çalışan ocaklar, sobalar, şofbenler, kombiler her yıl bakıma alınmalıdır.
Lodoslu havalarda bacalı ısıtıcılar kullanılmamalı ya da ısıtıcının yandığı odada uyunmamalıdır.
Yakıtla çalışan ısıtıcıların tamamen söndüğüne emin olmadan bulunduğu ortam terk edilmemelidir.
Bacalarda ısıya dayanımlı malzemeler tercih edilmeli, iç kısımda mümkünse paslanmaz çelik malzeme kullanılmalı ve dış kısımda izolasyon olmalıdır.
Baca boruları en kısa mesafeden bacaya bağlanmalı ve bacanın içine fazla girmemelidir.
Bacaların temizliği ve bakımı her yıl düzenli olarak yaptırılmalı, eskimiş, hasar görmüş baca boruları kullanılmamalıdır.
Aspiratörler ile kombi ve şofbenler aynı bacaya bağlanmamalı ve bacalı şofbenler banyolara yerleştirilmemelidir.
Yakıtla çalışan ısıtıcıların bulunduğu alanlarda mümkünse karbonmonoksit dedektörleri kullanılmalıdır.
Kapalı/havalandırması olmayan alanlarda motorlu araç ya da jeneratör çalıştırılmamalıdır.
Kapalı/havalandırması olmayan alanlarda mangal yakılmamalıdır.
Çadır ve karavan gibi kapalı uyku alanlarında taşınabilir yakıtla çalışan ısıtıcı veya aydınlatıcı kullanılmamalıdır.

Karbonmonoksit Zehirlenmelerinde İlk Müdahale ve Yapılacaklar

Yakıtla çalışan ısıtıcının yer aldığı kapalı bir ortamda bulunan kişi ya da kişilerde baş ağrısı, baş dönmesi, halsizlik ve yorgunluk vb. belirtiler görüldüyse, bu kişiler hemen ortamdan dışarı çıkarılmalı ya da ortam havalandırılmalıdır. Zehirlenmeden kuşkulanıyorsa vakit kaybedilmeden 112 Acil Çağrı Merkezi aranmalıdır.